Esther Jansma, restare nell’immanenza (Traduzione di Patrizia Filia)

Esther Jansma, nata ad Amsterdam nel 1958 e deceduta ad Utrecht nel 2025, è conosciuta soprattutto per la sua considerevole opera poetica. Debutta nel 1988 con la raccolta Stem onder mijn bed (Voce sotto il mio letto), a cui seguono altre raccolte; l’ultima, del 2024, ha per titolo We moeten ‘misschien’ blijven denken (‘Forse’ dobbiamo continuare a pensare). È stata anche archeologa e dendrocronologa, e allora non stupisce che il tempo sia una tematica sovente presente nelle sue poesie. Queste si liberano di Cronos afferrando Kairos nell’attimo di spiccare il volo, percorrono terreni piani e scoscesi alla ricerca della loro profondità, contano estasiate gli anelli di accrescimento degli alberi, salmodiano le dolorose esperienze dell’esistenza.

Per Esther Jansma non vi è alcuna differenza tra il fluire dell’acqua e quello della terra, non è impossibile che gli esseri umani possano divenire pietre o che un amante si trasformi in un paesaggio. Tutto fluisce e si trasfigura, tutto diventa altro portando in sé quello che era stato e quello che diventerà. Se solo potessimo restare di più nell’immanenza, la nostra mente potrebbe continuerebbe a pensare aprendosi a nuovi orizzonti.

P. F.

Alles is nieuw

Wat zou gebeuren was er altijd al, volmaakt
gespeld door een beker die stuk viel
scherven waarin afdrukken van duimen
het rilschrift van naalddunne takjes staan.

Het is geen verhaal dat wij maakten maar iets
wat er was en er is in de sporen van greppels
en staanders en lang gedoofd houtvuur.
Het hoefde alleen maar gevonden te worden.

Iemand moest ernaar kijken en zeggen: wat is het
dit is het, en daar was het, een huis met een haard-
plaats, mensen die daar zoals altijd en altijd
voor het eerst in het nu zichzelf zijn en zitten

met warme handen die een beker vasthouden
bij het vuur en ze praten en de tiktak van regen
is een cirkel geluid en het deert niet, de nacht
de onzichtbare wolken, de stilte van alles

wat buiten in slaap is of wacht op de dag
zijn het dak en de wanden om het dak en de muren
van het huis dat al oud is maar nieuw
want opnieuw in dit heden gevonden.

*

Tutto è nuovo

Ciò che sarebbe accaduto, c’era sempre stato
perfettamente sillabato da un boccale andato
in frantumi e cocci con impronte di pollici
la scanalatura di ramoscelli sottili come aghi.

Non è una storia che compimmo ma qualcosa
che esisteva e esiste nelle tracce di incanalature
e palafitte e fuoco di legna spento da tempo.
Aveva solo bisogno di essere trovato.

Qualcuno doveva guardarlo e dire: cos’è
questo è, ed era lì, una casa con un focolare,
umani che lì come sempre e sempre per la prima
volta sono loro stessi seduti nel presente

con mani calde che stringono un boccale vicino
al fuoco e parlano e il ticchettio della pioggia
è un suono circolare che non nuoce, la notte
le nuvole invisibili, il silenzio di tutto

quanto dorme all’esterno o attende il giorno
sono il tetto e le pareti intorno al tetto e i muri
della casa che è già vecchia ma nuova
perché trovata di nuovo in questo presente.

***

Dit hier

Je loopt op het strand: de zee, de einder,
het geluid dat de kom van de wereld
tot de rand toe vult – nee, kleiner.

Je zet je schoenen in het zand: koeienhuid,
geërodeerde bergen, het een laat
een afdruk na in het ander – nee, anders.

Je bent ergens, het doet er niet toe
waar, altijd aan een rand, dit keer tussen
land en water, het gaat over nu – nee

je ligt op je buik. Zand zingt zich voort
zoals water, geribd. Je kiest de kleinste rib.
Berg. Je kiest de kleinste korrel. Aarde.

*

Questo qui

Cammini sulla spiaggia: il mare, l’orizzonte,
il suono che colma la conca del mondo
fino all’orlo – no, di meno.

Posi le scarpe sulla sabbia: di cuoio,
montagne erose, un lascito
un’impronta uguale all’altra – no, diversa.

Sei da qualche parte, non importa
dove, sempre su un bordo, questa volta tra
terra e acqua, si tratta di ora – no

giaci sulla pancia. La sabbia canta così come
l’acqua, a coste. Scegli la più piccola costa.
Monte. Scegli il più piccolo granello. Terra.

***

Hoogtevrees

Ze ligt met een landschap van een man
in bed. Hij is enorm en zij
heeft nooit voor bergbeklimmer gestudeerd.

Verkleind tot een verliefde kleuter
klautert ze rond: tong in zijn oor,
spitse vingers in zijn maag, verder omlaag –

ze hoort niets. Een landschap praat niet.
Hooguit gromt het zachtjes, liggend
op de rug, zichzelf, waardig.

*

Vertigine

Giace a letto con il paesaggio
di un uomo. Lui è gigantesco e lei
non ha mai studiato da alpinista.

Ridotta ad una bambina innamorata
si arrampica intorno: lingua nell’orecchio,
dita puntate nello stomaco, più in basso –

non ode nulla. Un paesaggio non parla.
Al massimo ringhia piano, sdraiato
sulla schiena, se stesso, dignitoso.

***

Schaduw

We hebben geen doden, we zijn alleen
denkende weefsels in het heden die zich denkende
weefsels herinneren, vertalingen maken zoals
u bent nu tien jaar dood – tien jaar

dood zijn bestaat niet. Wie herdacht wordt verdween
vanuit het eigen perspectief dat er niets is
tegelijk een miljard jaar en een seconde geleden.
Verdween totaal. Er is dus geen u die iets is.

Wij bestaan in de schaduw, het geraas van
een golf die voor altijd zojuist begon aan zijn
val – al dat schuim, als dat verdwijnen
in onze hoofden van wie er niet zijn.

*

Ombra

Non abbiamo morti, siamo solo
tessuti pensanti nel presente che pensandosi
rammentano tessuti, che traducono il vostro
essere morto da dieci anni – essere da dieci anni

morto non esiste. Chi viene ricordato scompare
a partire dalla propria prospettiva che nulla esiste
simultaneamente a un miliardo di anni e un secondo fa.
Sparizione totale. Non c’è quindi nessun voi che sia cosa.

Esistiamo nell’ombra, nell’urlo di un’onda
che giustappunto dava per sempre inizio alla sua
caduta – tutta quella spuma, quando quella sparisce
nelle nostre menti di coloro che non ci sono.

***

Archeologie

Als we ons dan toch moeten kleden,
tegen kou bijvoorbeeld, of in naam van iets,
in resten van dit of dat verleden,
verhalen en geheugensteuntjes die niets

vertellen dan dat we er al waren
in de tijd die bestond voor dit heden –
als wij onszelf alleen in het nu kunnen bewaren
door onszelf voortduren uit te vinden in het nu

dan liefst eenvoudig, aan de hand van kleding.
Je zit aan tafel. Opeens zie je hoe iemand
ijs overstak, hoe hem de kou beving

of een ander einde en je zegt: kijk,
hier heb je zijn schoenen, leren mantel, wanten.
‘Waar is de tijd? Hier is de tijd.’

*

Archeologia

Se proprio dobbiamo abbigliarci, per ripararci
ad esempio dal freddo o in nome di qualcosa,
coi resti di questo o di quel passato,
con storie e trucchetti per ricordare che non

raccontano nulla se non che esistevamo già
nel tempo esistito prima di questo presente –
se fosse possibile conservare noi stessi
perdurando ad inventarci solo nel momento

che sia allora in modo semplice, per mezzo di abiti.
Sei seduta a tavola. Di colpo vedi come qualcuno
attraversò il ghiaccio, come lo colse il freddo

o un altro finale e dici: guarda, qui ci sono
le sue scarpe, la sua giacca di pelle, i suoi guanti.
“Dov’è il tempo? Il tempo è qui.”

L'articolo Esther Jansma, restare nell’immanenza (Traduzione di Patrizia Filia) proviene da Il Fatto Quotidiano.